“Kennisoverdracht” is geen vies woord

Ik was van mijn plan mijn blogje langzaam in een zomerslaap te laten gaan, maar door recente discussies op Twitter, gesprekken met collega’s,… heb ik besloten het toch maar even neer te typen. Wordt het niks, dan komt het ook niet online en leest niemand dit (dus ik kan lekker typen wat ik wil), maar dan ben ik het toch even kwijt 😊.

Laatst gaf ik op school een presentatie waarin we gingen praten over onze overtuigingen, zodat we met z’n allen dezelfde boodschap konden uitdragen. Eén daarvan was “focus op kennisoverdracht”. Deze zin maakt meteen al heel wat los bij mensen. Ik zag dat niet enkel op school, maar ook op Twitter, sommige mensen verontwaardigd/ verbaasd reageerden, alsof die uitspraak helemaal niet meer van deze tijd is.

“School is zoveel meer dan kennisoverdracht” hoor je zo vaak en…ja, natuurlijk is school meer dan enkel kennisoverdracht, maar begint het niet allemaal bij kennis? Komen kinderen niet in de eerste plaats naar school om kennis op te doen over onze cultuur, hoe ze moeten lezen, rekenen, schrijven, etc… is dat niet waarom we scholen opgericht hebben? Als we het belang van kennis zouden reduceren, denk je dan dat ouders zouden zeggen “Weet je wat, ik stuur mijn kind naar die school, want daar wordt hij zo mooi als persoon gevormd”?

Ik weet uit mijn eigen ervaring van vroeger (dat is ongeveer 25 jaar geleden) dat mijn ouders kozen voor een school waar er discipline was en waar de kinderen veel leerden. Er was een VO-school op 400m van mijn deur, maar die had de reputatie dat ze er niet zo streng waren. Ik fietste dan ook elke dag 10 km naar een andere school. Mijn ouders kozen hiervoor, samen met mij, omdat het me zou vormen, maar het uitgangspunt was wel dat ik in een cultuur met meer discipline veel zou leren en ook zo gevormd zou worden.  Overigens, ik besef dat sommigen nu al weer het maagzuur voelen opkomen bij het woord “discipline”, maar goed, het spijt me dat je er geen goede herinneringen aan hebt en allerlei beelden bij je opdoemen van strafkampen, stokslagen of zweepslagen, maar ik heb discipline enkel ervaren als duidelijke regels en wanneer je die regels brak, meteen een sanctie (nee, geen stokslagen, ik kreeg toen strafwerk). Het was een tijd met superaardige docenten, waar ik veel vrienden heb gemaakt en waar ik met een heel goed gevoel op terugkijk. Ik heb er veel geleerd en ik weet zéker dat wanneer ik op een school had gezeten waar ik geen duidelijke structuur had, mijn toekomst er heel anders had uitgezien (en ik denk zeker niet beter). Ik heb de kennis meegekregen om mijn eigen leven vorm te geven en dat kon alleen maar omdat ik toen met een sturende hand in de juiste richting werd geleid.

School is veel meer dan alleen kennisoverdracht, maar weet dat het in de les wel centraal staat en dat persoonsvorming, de sociale banden met klasgenoten ook heel goed kan binnen de context van kennisoverdracht.  Leerlingen die met elkaar overleggen over het antwoord op een vraag, leerlingen die elkaar uitleg geven, als docent samen met een leerling de leerstof bespreken, grapjes maken in de klas, …. Daarnaast is er ook nog pauze, waarin een leerling ook sociaal bezig is (nou ja, tenzij je mobieltje toelaat op school, dan zijn ze vooral digitaal aan het socialiseren). Is dat nog niet voldoende? Wil je echt lestijd weghalen om meer te gaan werken aan persoonsvorming of burgerschap?

Persoonlijk heb ik het gevoel dat al die mensen die pleiten voor een brede ontwikkeling, persoonsvorming, meer mensenmens zijn (oei, nu voel ik maagzuur), burgerschap, … nog geen dag voor de klas hebben gestaan.

Onderwijs is zoveel meer dan kennis overdragen. Ok, nou, laten we het dan eens vorm geven. Hoe zie je het onderwijs voor je waar de overdracht van kennis niet centraal staat, maar je vooral gaat “vormen”.  Ga je hen werkboekjes laten invullen met opdrachten over hoe ze zich het beste kunnen vormen of hoe ze zich moeten gedragen in bepaalde situaties?  Geef je hen grotere opdrachten waarbij ze leren samenwerken? Hoewel samenwerken geen algemene vaardigheid is, maar vaak veel te maken heeft met de kennis die je deelt (bv. ik kan met Louis van Gaal niet goed samenwerken op het vlak van voetbal, maar wel op het vlak van kennis over een gymles).  Maar goed, ok, kennis even terzijde, lekker samenwerken.  Hoe ga je hen precies leren “mensenmens” te zijn, hoe zie je dat praktisch voor je?  Het klinkt allemaal mooi, maar wanneer ik jou een groep van 24 pubers geef… wat ga je dan precies doen waardoor zij als persoon beter gevormd worden? 

Ik krijg gewoon niet praktisch op mijn netvlies hoe die schooldagen van zo een kind eruit zien. Laat je hen een beetje knutselen? Ontdekken hoe de wereld eruit ziet? Laat je hen vooral stage lopen om kennis te maken met de praktijk? Als ze dan vooral stage gaan lopen, hoe gaat die ene leerling die graag arts wil worden dat ooit voor elkaar krijgen wanneer hij zijn lestijd moet inleveren voor stagelopen?
(Wedden dat er nu iemand zegt: “Laat hem stagelopen bij een huisarts, dan krijgt hij een beeld van de werkelijkheid en daar leert hij veel van”  Echt? Denk je dat echt? Leert hij meer in drie weken stagelopen bij de huisarts dan in drie weken les over de werking van het lichaam, of gaat het dan weer over de “vaardigheden” die hij leert?)

Zelf sta ik ondertussen 16 jaar voor de klas en heb ik ongeveer 11 jaar lesgegeven aan 3 en 4 basis/kader- klassen (beroepsonderwijs). Daar heb ik zowat elke ingreep voorbij zien komen wanneer het aankomt op “motiveren”, “competenties” en “vorming”, waarbij het er keer op keer op neerkwam dat docenten jaar na jaar worstelden met wangedrag, demotivatie en “sjew, blij dat deze lichting een diploma heeft.”  Hadden we die kinderen gevormd? Dacht het niet. Achteraf gezien vind ik dat ik die kinderen in de steek heb gelaten omdat ik mee ben gegaan in die leuke projectjes waar ze geen fluit van geleerd hebben, behalve dat school verplicht was en saai.

Laatst las ik ook dat “Motivatie is niet nodig voor leren, maar leren motiveert altijd” al weer beschouwd wordt als een “mantra”. Dan zie ik mensen weer wegkijken en zuchten “daar is ie weer”.  Motivatie is zeker fijn bij het leren en het helpt ook, maar het is gewoon geen vereiste en ook geen garantie dat er überhaupt iets geleerd wordt.  Wanneer kinderen merken dat ze veel leren, dan motiveert dat bijna altijd.  Dat is geen “mantra”, daar kun je gewoon, volgens mij, niet omheen.  In je leven heb je tig dingen geleerd zonder dat je ervoor gemotiveerd was. Erik Meester gaf een keer het simpele voorbeeld van “Kruidvat, steeds verrassend….” en iedereen vulde aan met “altijd voordelig”. Ik kan me niet voorstellen dat er mensen gemotiveerd waren om dit te leren….
Maar goed, het mag niet doorslaan en je mag motivatie ook niet totaal onbelangrijk maken! Maar, het begint bij goed lesgeven en dan komt die motivatie vanzelf wel (als ze er nog niet is).

Maar goed, kan iémand me vertellen hoe het onderwijs eruit ziet op een school waar kennisoverdracht niet centraal staat? Kan iémand me vertellen hoe dit onderwijs elk kind gelijke kansen geeft? Hoe help je in vredesnaam een leerling wanneer je hem/haar niet goed leert lezen/rekenen/ spellen,…  wanneer hij later de krant leest over de problematiek in ons land, maar zich totaal geen voorstelling kan maken van wat dit inhoudt. Wanneer hij een huis wil kopen, maar geen beeld heeft bij wat “rente” is of “aflossing” of wanneer hij niet kan inschatten welk bedrag hij per maand kan missen. Wanneer er een verkoper aan de deur staat die mooie praatjes houdt, maar hij niet in zijn achterhoofdje kan beredeneren dat er geen jota klopt van het verhaal? Wanneer hij boodschappen doet en 15% korting krijgt, maar geen idee heeft hoeveel dat ongeveer is? Wanneer hij ziek wordt en de arts geeft hem een reeks papieren mee waarop stapsgewijs uitgelegd staat hoe hij de medicatie moet nemen en wat hij vooral niet mag nemen bij die medicatie. Wanneer hij zijn huisje wil schilderen, maar geen oppervlakte van een muur kan berekenen.

Ik kan nog uren doorgaan met deze lijst. Hoezo moet kennis niét centraal staan op school? (wellicht merk je dat niet wanneer je dit leest, maar ik ga steeds bozer typen 😀 ).

Eén van de grote misvattingen die mensen hebben die een aversie hebben van kennisoverdracht, is dat het saai en ouderwets is. Dat je enkel feitjes drilt en meer niet. Wat een grote nonsens. Kennis overdragen is zó veel meer dan feitjes. Het begint inderdaad vaak met inflexibele kennis, je moet wat feitjes weten om vervolgens mee te denken.  Bekijk het als een ingrediënt van een gerecht. Je hebt losse ingrediënten nodig om een heerlijk gerecht mee te maken. De ingrediënten zijn de feitjes, maar daarna ga je ermee aan de slag. Als je feitjes in je hoofd hebt zitten, kun je ze gaan toepassen op andere concepten, je kunt verbindingen leggen, je kijkt met andere ogen naar de wereld! Je kunt zelfs kritisch zijn op die feitjes, op die verbindingen en uiteindelijk, jawel hoor, nieuwe kennis gaan creëren. Dat is wat ons als maatschappij zo welvarend heeft gemaakt! We bouwen verder op de kennis die ons is doorgegeven van vorige generaties.

Die kennis die kinderen leren op school, vormt uiteindelijk wie ze zijn. Wat er in je langetermijngeheugen zit, bepaalt wie je bent!! Dus als je een persoon wilt vormen of je wilt van een persoon een goed burger maken, geef die persoon dan kennis mee om mee te denken! 

Maar vaardigheden zijn toch ook belangrijk? Jawel, maar die komen voort uit kennis. Een collega maakte onlangs de opmerking dat ze ook de vaardigheid moeten leren om iets toe te passen. Helemaal terecht natuurlijk, maar dat is wel domein specifiek. Je kunt de vaardigheid “iets toepassen” niet als algemene vaardigheid aanleren.  Zie je het al voor je?  Je geeft de kinderen een workshop “toepassen van kennis” en daarbij gebruik je grammaticaregels van een taal. Vervolgens geef je hen kennis van wiskunderegels en zeg je “Ga het nu maar toepassen, want die vaardigheid heb je geleerd.” Merk je zelf hoe belachelijk dit klinkt?  Ik chargeer hier een beetje natuurlijk, maar het lijkt wel alsof sommige mensen echt die opvatting hebben. Deze ideologische opvatting zorgt er mee voor dat we straks een generatie kinderen afleveren waarvan een steeds groter deel slecht kan lezen, geen beeld heeft van de wereld, etc….

Hoeveel mensen staan niet te protesteren tegen de klimaatregels terwijl ze geen idee hebben wat de rol van CO2 is of terwijl ze überhaupt niet weten wat het verschil is tussen koolstofmonoxide en koolstofdioxide? (zie hier het voorbeeld)  Hetzelfde geldt voor de BLM-protesten. Er wordt van alles uit de geschiedenis bijgehaald, maar veel mensen hebben geen idee hoe het precies in elkaar zit.  Zonder kennis word je gevoelig voor propaganda. De kennis over het ontstaan van WO2 is belangrijk omdat we zoiets in de toekomst nooit meer mee willen maken.  Je gaat bepaalde factoren herkennen die een rol hebben gespeeld…maar die factoren ga je niet herkennen als ze niet in je geheugen zitten.

Ik denk dat mijn pleidooi bij veel mensen aan dovemansoren is gericht en ik kan niet meer doen dan proberen het onder aandacht te brengen en mensen ervan bewust te maken.  Voel je vrij om (opbouwend) te reageren! Ik sta altijd open voor andere meningen! (wat niet wil zeggen dat ik het er dan direct mee eens ben 😉 ).

Nou goed, mijn vakantie begint en daarin ga ik lekker door met veel kennis opdoen.